कवि बिष्णु पादुकाको कविता– ‘नदी अनि मान्छे !’

कविता भावनाको कलात्मक अभिव्यक्ति मात्र होइन, होइन फगत कोरा शब्दहरूको सङ्गालो मात्रै । यो त आफैँमा जागरण पनि हो । चेत पहिल्याउने बाटो पनि हो । कविता आफैँमा नदी हो, निरन्तर चेतना प्रवाहित हुने नदी । अर्को नदी अर्थात् कालीगण्डकी । यी दुई नदीलाई जोड्ने प्रयत्न गरेका छौँ हामीले । 

नेपालका मात्रै होइन, विश्वकै नदीहरूमाझ छुट्टै विरासत बोकेको नदी हो कालीगण्डकी । ऋषिहरूले सिद्धि र मुक्ति प्राप्तिका लागि र विज्ञहरूले पर्यावरणका लागि कालीगण्डकी बहाव क्षेत्रलाई अति उत्तम मानेका छन् । पारिस्थितिक प्रणालीको उपयोगिताले पनि कालीगण्डकी आफैँमा विशिष्ट नदी हो । यससँग लाखौँ मानिसहरूको जीवन जोडिएको छ । स्थानीयका निम्ति जीवन मात्र होइन, जन्मदेखि मृत्युसम्मको जीविका र संस्कार जोडिएको छ । 

दुर्भाग्य, अहिले कालीगण्डकीमाथि विभत्स अवैध दोहन चलिरहेको छ। कालीगण्डकीको पवित्र जल प्रतिदिन प्रदुषित बन्दै गएको छ भने नदीमा जलमात्रा पनि पनि घट्दो छ । नदीको सभ्यता, पर्यावरण र जिविकामाथि गम्भीर संकट पैदा हुने गरि गरिने दोहनका कारण घाटहरू विस्थापित बनेका छन् । 

दामोदरकुण्ड–मुक्तिनाथदेखि कालीगण्डकीसँगै बगी आउने प्रशिद्ध शालिग्राम शिला डोजरले उत्खनन गरी गिट्टीमा परिणत हुँदैछ । नदीलाई नदीकै बाटो हिँड्न नदिँदाको परिणाम हामीले भोगिरहेका छौँ । यस्तै हस्तक्षेप कालीमाथि भइरहने हो भने त्यसले निम्त्याउने सङ्कट कल्पना बाहिरको छ ।

त्यसैले, कालीगण्डकी नदीको वैविध्य (धार्मिक, साँस्कृतिक, भौगर्भिक, जैविक, प्राकृतिक, जनजिविका) लाई आममानिसका बीच परिचित गराउन र यसले बेहोर्दै आएको भयावह सङ्कटलाई विभिन्न विधामार्फत चेतना फैल्याउने अभियान आरम्भ भएको छ । 

त्यसलाई कविता मार्फत मुखरित गर्न “कालीगण्डकी नदी सप्तक शृङ्खला” (आन्दोलन कविता)का रूपमा आयोजना गर्ने निश्चय 'कालीगण्डकी बचाऔँ अभियान' ले थालेको छ । 

यस अन्तर्गत प्रस्तुत छ, कवि बिष्णु पादुकाको कविता– ‘नदी अनि मान्छे !’

अँध्यारो अत्यास र अनकन्टारका 
पत्रपत्र चिसिँदै सञ्चित हुँदा
दुस्खको पहाडमाथि 
सम्पूर्ण सेतोले छोपियो 
एउटा उज्यालो उद्देश्य  र उन्नतिका लागि
पसिना बनेर निरन्तर चुहिरह्यो

आफ्नो अस्तित्व सकिँदासम्म 
सँगालिएर पसिनाका कथाव्यथा  
छोप्दै देखाउँदै 
एउटा नदी आफ्नो कहानी 
सकाउँदै समाहित हुन्छ 
अर्को एउटा निरन्तरता समाउन

निरन्तरको पग्लिने र पखालिने क्रम 
नियालेको मान्छे 
पग्लिनु र पखालिनुको 
अन्तर अझै बुझ्दैन 
प्रकृतिको दोहनलाई 
प्रगतिको मापदण्ड बनाउँदै 
थुनछेकमा रमाउँछ

विकासका कथित
आवृत्तिसँग जुध्दै  
कति बौरिनुपर्ने रु
मान्छेका लागि निस्स्वार्थ 
बन्नुको बदलमा सधैं 
आक्रमण मात्र बेहोर्नु 
आखिर कहिलेसम्म ???

- कोहलपुर-४, बाँके