सरुभक्तका चार मुक्तक (कालीगण्डकी)

कविता भावनाको कलात्मक अभिव्यक्ति मात्र होइन, होइन फगत कोरा शब्दहरूको सङ्गालो मात्रै । यो त आफैँमा जागरण पनि हो । चेत पहिल्याउने बाटो पनि हो । कविता आफैँमा नदी हो, निरन्तर चेतना प्रवाहित हुने नदी । अर्को नदी अर्थात् कालीगण्डकी । यी दुई नदीलाई जोड्ने प्रयत्न गरेका छौँ हामीले । 

नेपालका मात्रै होइन, विश्वकै नदीहरूमाझ छुट्टै विरासत बोकेको नदी हो कालीगण्डकी । ऋषिहरूले सिद्धि र मुक्ति प्राप्तिका लागि र विज्ञहरूले पर्यावरणका लागि कालीगण्डकी बहाव क्षेत्रलाई अति उत्तम मानेका छन् । पारिस्थितिक प्रणालीको उपयोगिताले पनि कालीगण्डकी आफैँमा विशिष्ट नदी हो । यससँग लाखौँ मानिसहरूको जीवन जोडिएको छ । स्थानीयका निम्ति जीवन मात्र होइन, जन्मदेखि मृत्युसम्मको जीविका र संस्कार जोडिएको छ । 

दुर्भाग्य, अहिले कालीगण्डकीमाथि विभत्स अवैध दोहन चलिरहेको छ। कालीगण्डकीको पवित्र जल प्रतिदिन प्रदुषित बन्दै गएको छ भने नदीमा जलमात्रा पनि पनि घट्दो छ । नदीको सभ्यता, पर्यावरण र जिविकामाथि गम्भीर संकट पैदा हुने गरि गरिने दोहनका कारण घाटहरू विस्थापित बनेका छन् । 

दामोदरकुण्ड–मुक्तिनाथदेखि कालीगण्डकीसँगै बगी आउने प्रशिद्ध शालिग्राम शिला डोजरले उत्खनन गरी गिट्टीमा परिणत हुँदैछ । नदीलाई नदीकै बाटो हिँड्न नदिँदाको परिणाम हामीले भोगिरहेका छौँ । यस्तै हस्तक्षेप कालीमाथि भइरहने हो भने त्यसले निम्त्याउने सङ्कट कल्पना बाहिरको छ ।

त्यसैले, कालीगण्डकी नदीको वैविध्य (धार्मिक, साँस्कृतिक, भौगर्भिक, जैविक, प्राकृतिक, जनजिविका) लाई आममानिसका बीच परिचित गराउन र यसले बेहोर्दै आएको भयावह सङ्कटलाई विभिन्न विधामार्फत चेतना फैल्याउने अभियान आरम्भ भएको छ । 

त्यसलाई कविता मार्फत मुखरित गर्न “कालीगण्डकी नदी सप्तक शृङ्खला” (आन्दोलन कविता)का रूपमा आयोजना गर्ने निश्चय 'कालीगण्डकी बचाऔँ अभियान' ले थालेको छ । 

यस शृङ्खला अन्तर्गत प्रस्तुत छ, कवि सरुभक्तको 'कालीगण्डकीः (चार मुक्तक)’ । 
(१)
अप्रतीम ऊर्जाहरूको तीर्थधाम हो कालीगण्डकी
सुरक्षित पर्यावरणको बन्द खाम हो कालीगण्डकी
तिमी त्यसलाई अपहरणको भद्दा प्रयास नगर
एउटा अक्षत सुन्दरताको नाम हो कालीगण्डकी ।
 (२)
आत्मिक सिर्जनाहरूको सृष्टिधाम हो कालीगण्डकी
सद्धर्म आस्था र विश्वासको बन्दखाम हो कालीगण्डकी
युगौँदेखिको प्रवाहलाई तिमी गन्तव्यमा बग्न देऊ
एउटा प्राकृत इतिहासको नाम हो कालीगण्डकी ।
(३)
हिमालभन्दा पनि जेठो शाश्वत धाम हो कालीगण्डकी
जीवन फुल्ने मातृत्वको बन्द खाम हो कालीगण्डकी
शालिग्रामलाई तिमी मात्र पत्थर सम्झ वा भगवान्
एउटा विराट सभ्यताको नाम हो कालीगण्डकी ।
(४)
सन्ततिका लागि भविष्य धाम हो कालीगण्डकी
सजलतामा प्रेरणाको बन्द खाम हो कालीगण्डकी
तिमी त्यसलाई बेनाम अस्तित्वको खहरे नसम्झ
एउटा उज्ज्वल भविष्यको नाम हो कालीगण्डकी ।

पोखरा