प्रकाश रम्घालीको कविता – ‘नदी र मानिस’

कविता भावनाको कलात्मक अभिव्यक्ति मात्र होइन, होइन फगत कोरा शब्दहरूको सङ्गालो मात्रै । यो त आफैँमा जागरण पनि हो । चेत पहिल्याउने बाटो पनि हो । कविता आफैँमा नदी हो, निरन्तर चेतना प्रवाहित हुने नदी । अर्को नदी अर्थात् कालीगण्डकी । यी दुई नदीलाई जोड्ने प्रयत्न गरेका छौँ हामीले । 

नेपालका मात्रै होइन, विश्वकै नदीहरूमाझ छुट्टै विरासत बोकेको नदी हो कालीगण्डकी । ऋषिहरूले सिद्धि र मुक्ति प्राप्तिका लागि र विज्ञहरूले पर्यावरणका लागि कालीगण्डकी बहाव क्षेत्रलाई अति उत्तम मानेका छन् । पारिस्थितिक प्रणालीको उपयोगिताले पनि कालीगण्डकी आफैँमा विशिष्ट नदी हो । यससँग लाखौँ मानिसहरूको जीवन जोडिएको छ । स्थानीयका निम्ति जीवन मात्र होइन, जन्मदेखि मृत्युसम्मको जीविका र संस्कार जोडिएको छ । 

दुर्भाग्य, अहिले कालीगण्डकीमाथि विभत्स अवैध दोहन चलिरहेको छ। कालीगण्डकीको पवित्र जल प्रतिदिन प्रदुषित बन्दै गएको छ भने नदीमा जलमात्रा पनि पनि घट्दो छ । नदीको सभ्यता, पर्यावरण र जिविकामाथि गम्भीर संकट पैदा हुने गरि गरिने दोहनका कारण घाटहरू विस्थापित बनेका छन् । 

दामोदरकुण्ड–मुक्तिनाथदेखि कालीगण्डकीसँगै बगी आउने प्रशिद्ध शालिग्राम शिला डोजरले उत्खनन गरी गिट्टीमा परिणत हुँदैछ । नदीलाई नदीकै बाटो हिँड्न नदिँदाको परिणाम हामीले भोगिरहेका छौँ । यस्तै हस्तक्षेप कालीमाथि भइरहने हो भने त्यसले निम्त्याउने सङ्कट कल्पना बाहिरको छ ।

त्यसैले, कालीगण्डकी नदीको वैविध्य (धार्मिक, साँस्कृतिक, भौगर्भिक, जैविक, प्राकृतिक, जनजिविका) लाई आममानिसका बीच परिचित गराउन र यसले बेहोर्दै आएको भयावह सङ्कटलाई विभिन्न विधामार्फत चेतना फैल्याउने अभियान आरम्भ भएको छ । 

त्यसलाई कविता मार्फत मुखरित गर्न “कालीगण्डकी नदी सप्तक शृङ्खला” (आन्दोलन कविता)का रूपमा आयोजना गर्ने निश्चय 'कालीगण्डकी बचाऔँ अभियान' ले थालेको छ । 

यस शृङ्खला अन्तर्गत प्रस्तुत छ, कवि प्रकाश रम्घालीको कविता – ‘नदी र मानिस’ । 

(एक)
मानिसलाई छुन
हृदयमा कविताहरू लिएर बगिरहे नदीहरू
नदीलाई छुन
हातमा औजार बोकेर हिँडिरह्यो आजसम्म मानिस । 

(दुई)
दोभानमा भेटिँदा
मानिसले झैँ आपसमा
दुवै हात फैलाएर अंकमाल गर्छन् नदीहरू
हार्दिक हुँदैनन् नदीहरू भन्नु 
ठिक लाग्दैन यसो त मलाई !
पर्खनुपर्छ दोभानमै-
अचानक भेट भएका पुराना मित्रहरू झैँ
हार्दिक लाग्छन् स्नेही नदीहरू ।

(तीन)
नदीलाई पनि 
झोंक चल्छ कहिलेकाहीँ  ।
-मानिसको जस्तो खुनी झोंक हुँदैन तर नदीको !
आवेग र उत्तेजनामा पनि 
शान्त, सरल भिक्षुजस्ता देखिन्छन् नदीहरू । 

(चार)
गीत गाउँदा नदीले 
पाउजु लगाएर छमछमी नाच्छन् पहाडहरू । 
बैंसमा मात्र होइन 
प्रौढ जीवनमा पनि उत्तिकै प्रिय हुन्छ नदीको स्वर 
प्रेम गरी हेर्नोस् नदीलाई-
अन्त्य हुनेछ आजीवन मानिसका तिर्खाहरू ! 

तनहूँ