'एक्काइसौँ शताब्दीको शासक’

कविता भावनाको कलात्मक अभिव्यक्ति मात्र होइन, होइन फगत कोरा शब्दहरूको सङ्गालो मात्रै । यो त आफैँमा जागरण पनि हो । चेत पहिल्याउने बाटो पनि हो । कविता आफैँमा नदी हो, निरन्तर चेतना प्रवाहित हुने नदी । अर्को नदी अर्थात् कालीगण्डकी । यी दुई नदीलाई जोड्ने प्रयत्न गरेका छौँ हामीले । 

नेपालका मात्रै होइन, विश्वकै नदीहरूमाझ छुट्टै विरासत बोकेको नदी हो कालीगण्डकी । ऋषिहरूले सिद्धि र मुक्ति प्राप्तिका लागि र विज्ञहरूले पर्यावरणका लागि कालीगण्डकी बहाव क्षेत्रलाई अति उत्तम मानेका छन् । पारिस्थितिक प्रणालीको उपयोगिताले पनि कालीगण्डकी आफैँमा विशिष्ट नदी हो । यससँग लाखौँ मानिसहरूको जीवन जोडिएको छ । स्थानीयका निम्ति जीवन मात्र होइन, जन्मदेखि मृत्युसम्मको जीविका र संस्कार जोडिएको छ । 

दुर्भाग्य, अहिले कालीगण्डकीमाथि विभत्स अवैध दोहन चलिरहेको छ। कालीगण्डकीको पवित्र जल प्रतिदिन प्रदुषित बन्दै गएको छ भने नदीमा जलमात्रा पनि पनि घट्दो छ । नदीको सभ्यता, पर्यावरण र जिविकामाथि गम्भीर संकट पैदा हुने गरि गरिने दोहनका कारण घाटहरू विस्थापित बनेका छन् । 

दामोदरकुण्ड–मुक्तिनाथदेखि कालीगण्डकीसँगै बगी आउने प्रशिद्ध शालिग्राम शिला डोजरले उत्खनन गरी गिट्टीमा परिणत हुँदैछ । नदीलाई नदीकै बाटो हिँड्न नदिँदाको परिणाम हामीले भोगिरहेका छौँ । यस्तै हस्तक्षेप कालीमाथि भइरहने हो भने त्यसले निम्त्याउने सङ्कट कल्पना बाहिरको छ ।

त्यसैले, कालीगण्डकी नदीको वैविध्य (धार्मिक, साँस्कृतिक, भौगर्भिक, जैविक, प्राकृतिक, जनजिविका) लाई आममानिसका बीच परिचित गराउन र यसले बेहोर्दै आएको भयावह सङ्कटलाई विभिन्न विधामार्फत चेतना फैल्याउने अभियान आरम्भ भएको छ । 

त्यसलाई कविता मार्फत मुखरित गर्न “कालीगण्डकी नदी सप्तक शृङ्खला” (आन्दोलन कविता)का रूपमा आयोजना गर्ने निश्चय ’कालीगण्डकी बचाऔँ अभियान’ ले थालेको छ । 

यस शृङ्खला अन्तर्गत प्रस्तुत छ, अमृत क्षेत्रीको कविता – 'एक्काइसौँ शताब्दीको शासक’ ।

हाम्रो हितमा बोलोस् 
हाम्रो दुःखमा थपथपाउन आओस् 
हाम्रो घाउमा मलम लगाओस् 
हामीले नजानेका कुरा सिकाओस् 
हाम्रा नानीहरू झैँ सुकोमल बनोस्
भनी पठाएको ऊ 
सिंहदरबारमा सिंह बनेर गर्जन्छ 
र, हामीलाई नै तर्साउँछ 

ऊ कहिलेकाहीँ हाम्रो पखेरातिर आउँछ 
र हाम्रो जीविका चलेको नदीलाई 
कता हो कता लैजान्छु भन्छ 
आदिम संस्कृति बोकेर पुजेको नदीलाई 
गिद्दे आँखा लगाउँछ 
आफ्नो सुनौलो सभ्यता बोकेको युगलाई 
अचानक भत्काउन खोज्छ

ऊ बेलाबेला एउटा-एउटा निहुँ पारेर 
अचेल हुरी झैं आउँछ 
बच्चालाई तर्साए झैं 
हाम्रो अनुहारमा भय छोडेर 
आफ्नो अनुहार हँसिलो बनाउँछ 

उसलाई हाम्रो मुस्कानले पोल्छ 
जब हाम्रा खुसीहरुमा उत्सव आउँछन् 
तब ऊ कालोनिलो हुन्छ 
ऊ हाम्रो पौरखले जोगाएको 
यो नदी थुन्छु भन्छ 
हामीले पुजेको थलो बेच्न खोज्छ 
हामीले हिँडेको बाटो भत्काउन खोज्छ 

म, हामी र तपाईंहरुले रोजेको 
ए शासक ! 
जब जनताको अनुहारमा कालो बादल मडारिन्छ नि 
तब तेरो अन्त्य निश्चित छ । 
पर्वत