शेखर विकल्पको कविता– ‘कालीगण्डकी’

कविता भावनाको कलात्मक अभिव्यक्ति मात्र होइन, होइन फगत कोरा शब्दहरूको सङ्गालो मात्रै । यो त आफैँमा जागरण पनि हो । चेत पहिल्याउने बाटो पनि हो । कविता आफैँमा नदी हो, निरन्तर चेतना प्रवाहित हुने नदी । अर्को नदी अर्थात् कालीगण्डकी । यी दुई नदीलाई जोड्ने प्रयत्न गरेका छौँ हामीले । 

नेपालका मात्रै होइन, विश्वकै नदीहरूमाझ छुट्टै विरासत बोकेको नदी हो कालीगण्डकी । ऋषिहरूले सिद्धि र मुक्ति प्राप्तिका लागि र विज्ञहरूले पर्यावरणका लागि कालीगण्डकी बहाव क्षेत्रलाई अति उत्तम मानेका छन् । पारिस्थितिक प्रणालीको उपयोगिताले पनि कालीगण्डकी आफैँमा विशिष्ट नदी हो । यससँग लाखौँ मानिसहरूको जीवन जोडिएको छ । स्थानीयका निम्ति जीवन मात्र होइन, जन्मदेखि मृत्युसम्मको जीविका र संस्कार जोडिएको छ । 

दुर्भाग्य, अहिले कालीगण्डकीमाथि विभत्स अवैध दोहन चलिरहेको छ । कालीगण्डकीको पवित्र जल प्रतिदिन प्रदुषित बन्दै गएको छ भने नदीमा जलमात्रा पनि पनि घट्दो छ । नदीको सभ्यता, पर्यावरण र जिविकामाथि गम्भीर संकट पैदा हुने गरि गरिने दोहनका कारण घाटहरू विस्थापित बनेका छन् । 

दामोदरकुण्ड–मुक्तिनाथदेखि कालीगण्डकीसँगै बगी आउने प्रशिद्ध शालिग्राम शिला डोजरले उत्खनन गरी गिट्टीमा परिणत हुँदैछ । नदीलाई नदीकै बाटो हिँड्न नदिँदाको परिणाम हामीले भोगिरहेका छौँ । यस्तै हस्तक्षेप कालीमाथि भइरहने हो भने त्यसले निम्त्याउने सङ्कट कल्पना बाहिरको छ ।

त्यसैले, कालीगण्डकी नदीको वैविध्य (धार्मिक, साँस्कृतिक, भौगर्भिक, जैविक, प्राकृतिक, जनजिविका) लाई आममानिसका बीच परिचित गराउन र यसले बेहोर्दै आएको भयावह सङ्कटलाई विभिन्न विधामार्फत चेतना फैल्याउने अभियान आरम्भ भएको छ । 

त्यसलाई कविता मार्फत मुखरित गर्न “कालीगण्डकी नदी सप्तक शृङ्खला” (आन्दोलन कविता)का रूपमा आयोजना गर्ने निश्चय 'कालीगण्डकी बचाऔँ अभियान' ले थालेको छ । 

यस अन्तर्गत प्रस्तुत छ, कवि शेखर विकल्पको कविता– ‘कालीगण्डकी’ 

सुनकै सिक्रीले बाँधे पनि
बन्धन- बन्धन हुन्छ,  
स्वतन्त्र बहिरहेको बहावलाई
पिँजडामा थुनेर तिमी 
कस्तो स्वतन्त्रता चाहन्छौ ?

परिवर्तनको नाउँमा
वनको चरीलाई घरमा
ल्याएर पाल्न नखोज
जसको स्थान जहाँ हो त्यही रम्न देऊ !

हिउँ हिमालमै सुहाउँछ
बालुवा मरुभूमिमै सुहाउँछ
ए मानिस 
परिवर्तनको नाउँमा
हिमाल फोरेर बगर त बनाऊला
तर मरुभूमिमा हिमाल कसरी उभ्याउँछौ ?

ए सहरका मान्छे 
तिम्रो विकासको संकल्पको जायज होला
तर तिमीले पढ्न भुलेछौ स्वायत्तताको सन्धि र
जल, जमिन र जंगलमा अग्राधिकारको कुरा 

ए मानिस 
सहरलाई विकास गर्न 
गाउँ चाहिन्छ लैजाऊ
लैजाऊ सभ्यता र संस्कृति 
लैजाऊ वेशभूषा र भाइचारा

तर लैजान पाउने छैन
गाउँ सुक्खा मरुभूमि
र प्राणीलाई काकाकुल बनाएर 
हाम्रो आस्था, सभ्यता र संस्कृतिको काली !

ए सहरका मानिस-
हाम्रो छातीमा बहिरहेको 
कलकल बहिरहेको कालीगण्डकी 
हाम्रो जीवन हो  
हाम्रो प्राण हो ।

-बलेटक्सार, गुल्मी